Раздзел пяты II 5
Кветкі, прытаптаныя ў ваколіцах Юр'ева нагамі пілігрымаў і мечаносцаў, палахліва ўздымалі з зямлі галоўкі, азіраліся наўкол, быццам хацелі даведацца, ці доўга яшчэ людзі будуць забіваць людзей. Ноч апусцілася на Юр'еў. За валам і каля вала гарэлі вогнішчы. Ніхто не мог заснуць. Хіба можна было спаць, калі за плячамі кожнага стаяла смерць, калі зоркі густа падалі з неба? І тады зайгралі палачане на гудках і цымбалах, а тэўтоны ўдарылі ў літаўры, задудзелі ў дудкі. І пачалі танцаваць знясіленыя людзі каля вогнішчаў, каб узбадзёрыць сябе.
Вячка стаяў, прысланіўшыся спінаю да абсмаленых частаколін забаролаў, зняўшы цяжкі шлем. Глуха крыкнула за валам невядомая начная птушка, нібы паклікала яго. Кожную ноч ён чуў яе трывожны самотны голас, хоць наўкол ва ўвесь дух ігралі гудкі і дудкі. Здавалася, яна крычыць толькі для яго. Дзе жыве гэтая птушка? Якое ў яе гняздо? Пабегчы б за ёй, скаціўшыся з вала, у начны туман, у лугі і лясы і зноў зрабіцца малым, каб росны лазовы куст пудліва дакрануўся да шчакі, апёк яе дрыготкім холадам. Паляцець бы, як гэтая птушка, далёка-далёка адсюль, ад крыві і смерці, і апусціцца на ціхім лясным азерцы каля Друцка, дзе светлыя хвалі варушаць сонны чарот і месячныя промні начуюць у яловым гушчары. Не паляціш! Нельга. Са сваёй дружынаю ён пойдзе да канца, да самага канца…
Вячка заснуў, сціскаючы ў руцэ меч, і цераз вал пераляцела светлапёрая вогненнавокая птушка, села яму на грудзі, запыталася мяккім пяшчотным голасам:
— Дзе ты, мой князь?
Ён зняў баявую пальчатку, асцярожна, заміраючы сэрцам, пагладзіў абсыпаныя бліскучымі кроплямі расы пёры. Птушка ўздрыгнула, сціснулася ў камячок, зноў запыталася:
— Дзе ты, мой князь?
Вячка прахапіўся, адштурхнуўся спінаю ад забаролаў, напружыў зрок. Дабранега хілілася над ім, ласкава трэсла за руку, што сціскала меч. Зорнае бяздоннае неба развіналася, нібы крыллі, у яе за плячамі.
— Дзе ты, мой князь?
— шаптала Дабранега. — Забыўся пра мяне… Днюеш і начуеш тут… Пойдзем са мной у святліцу… Адпачнеш… Пойдзем…
Яна, як малога, узяла яго за руку, павяла, і ён паслухмяна пайшоў за ёю. Воі, што танцавалі каля вогнішчаў, віталі яго крыкамі, але ў гэтых крыках ён адчуваў сум і стомленасць.
— Спіце. Годзе танцаваць, — сказаў ім Вячка. — Беражыце сілы для заўтрашняга бою.
Увайшлі ў святліцу. Велізарная мядзведжая шкура ляжала на падлозе. Месяц асцярожна заглядваў у акно. Здавалася, прастора наўкол была запоўнена, заліта блакітнай і срэбна-зялёнай вадою, і яны паплылі ў гэтай вадзе, як плывуць побач па бязмежным небе дзве начныя зоркі.
— Кахаю цябе, — шаптала Дабранега. — Кахаю цябе, Вячка… Помніш, як вясною ў Кукейносе ты паплыў ноччу па Дзвіне, каб сарваць для мяне белыя лілеі? Помніш, лада мой?
— Помню, — ціха адказваў Вячка. — Ніколі не забуду…
— Помніш, як мы трапілі з табою ў лузе пад дождж, як сушыліся каля цяпельца, а потым забраліся ў стог сена і так моцна пахла медуніцай?
— Помню… Ніколі не забуду…
Ноч плыла над Юр'евам. Апошняя іхняя ноч. Месячная, прамяністая, юная…
— Дай мне свежую нацельную кашулю, — сказаў Вячка Дабранезе, калі яны прачнуліся, ляжалі на мядзведжай шкуры і промень сонца драмаў у Дабранегі на шчацэ.
Княгіня заплакала.
— Не плач, — сказаў Вячка. — Табе не трэба плакаць…
— Няўжо Ноўгарад не прышле падмогу? — з надзеяй глянула на мужа Дабранега.
— Не ведаю… Позна… Мы засталіся адны… Але не трэба думаць пра гэта. Дай мне кашулю і давай развітаемся з табою, бо там, паміж людзей, нам не ўдасца гэта зрабіць.
Ён моцна абняў і тройчы пацалаваў Дабранегу.
— Я быў шчаслівы з табою ў гэтым жыцці. Дзякуй табе за ўсё. Дай бог, каб мы сустрэліся ў будучым жыцці, на нябёсах… Дзякуй яшчэ раз… І бывай… Назаўсёды бывай…
— Князь, — заплакала Дабранега. — Князь… Я кахаю цябе… Я баюся… Не пакідай мяне адну…
— Пайшлі на вал, — паклаў ёй руку на плячо Вячка.
Зноў тэўтоны ўдарылі ў літаўры, зноў каменямёты пачалі біць пудовымі валунамі па гарадскіх варотах, зноў з асаднай вежы ляцелі ў Юр'еў стрэлы арбалетчыкаў, бочкі са смалой і агнём. Гэта быў страшны бой. Ніхто не адступаў. Ніхто не прасіў літасці. Загінуў юны эст Меэліс, рассечаны ад правай ключыцы да пояса вялізнай сякерай мечаносца Фрэдэгельма. Але і Фрэдэгельма наскрозь пранізаў кап'ём Якаў Палачанін. Каля забаролаў, паміж агню і дыму, скрыжавалася жалеза з жалезам, рука з рукой, сіла з сілаю, адвага з адвагаю. І зноў не вытрымалі тэўтоны — у які ўжо раз пакаціліся ўніз, а следам за імі, б'ючы іх па спінах і галовах, ляцелі бярвенні, камяні, гаршкі з агнём. Следам за імі ляцела песня Клімяты Аднарука.
Вядзі нас на сечу, святая Сафія….
Клімята ўвесь час быў на гарадскім вале, абпаліў шчокі, сарваў голас, але вочы глядзелі радасна. Убачыў Мірона, закрычаў:
— Мірошка, хадзі сюды!
Мірон падбег, стаў насупраць, абапёршыся на кап'ё. — Добра ваюеш, — сказаў яму Клімята. — Але паберажы сябе, бо аддаю я табе полацкі летапіс, жыццё сваё аддаю. Зразумеў?
І ён пачапіў Мірону на плячо цяжка напакаваную скураную торбу, абшытую па краях бліскучым дротам.
— Там летапіс? — глянуў на Клімяту, задыхнуўся ад хвалявання Мірон.
— Летапіс. Беражы яго, як сэрца берагуць, як вока берагуць. Маё і тваё жыццё ў ім… І жыццё іхняе, — ён шырока павёў рукою, паказаў на Вячку, на Якава Палачаніна, на залітых потам, засыпаных сажай вояў, што рыхтаваліся адбіваць яшчэ адзін — шосты за дзень! — наступ тэўтонаў.
Зноў тэўтоны пайшлі на штурм. Арбалетчыкі няспынна абстрэльвалі вал, не давалі нікому высунуць галаву. Страла ўдарыла Клімяту Аднарука ў шыю, прабіла горла, ён упаў, захлынаючыся крывёю, і ў той жа міг брат епіскапа Альберта Іаан і ягоны слуга Пётр з паходнямі ў руках узбеглі на вал, і Пётр, наступіўшы нагою, раструшчыў Клімятаў гудок. Вячка ўдарыў мячом, і галава Пятра пакацілася з вала.
— Рубон! — крыкнуў Вячка. Палачане, наўгародцы і эсты, жанчыны і хлапчукі-падлеткі, усе, хто быў яшчэ жывы, з вялікай ярасцю рынуліся на тэўтонаў. Іаана пасеклі на кавалкі. Такі ж лёс напаткаў трох рыцараў-мечаносцаў, якія, узбегшы на вал, пачалі махаць сякерамі, рабіць праходы ў забаролах.
Увесь гэты час Генрых не знаходзіў сабе месца. Не вытрымаў, вырваўся з шатра, каля самага вала ўбачыў знаёмага манаха, таго самага, якому даў атручаныя стрэлы, моўчкі схапіў у яго лук, стрэліў у Вячку, што ў раскрыленай барвяніцы сек і сек мячом. Страла праляцела побач з князем. Генрых кінуў лук, закрыў твар гарачымі рукамі, пабег назад у шацёр.
Вячку адсеклі левую руку, ён пахіснуўся, пабляднеў. Да яго падскочыў Якаў, закрычаў:
— Князь, давай я цябе знясу з вала! Кроў табе зялейнікі спыняць.
— У мяне ёсць яшчэ адна рука, Якаў Палачанін, — сашчапіўшы зубы, адказаў Вячка і з усяго маху ўдарыў мячом кнехта, які бег са штурмавой лесвіцай. Яны упалі разам — кнехт і князь. Вячка паспеў прашаптаць Якаву:
— Меч… Мой меч вазьмі!..
Якаў схапіў меч, а наўкол грымела лютая сеча, свісталі стрэлы, палалі забаролы, і нечы тонкі, амаль дзіцячы голас крыкнуў з невымерным адчаем і болем:
— Ой, мамачка!
Епіскап Альберт увайшоў у паходную капэлу, стаў на калені перад распяццем Хрыста, пачаў горача маліцца. Плашч у епіскапа быў разарваны, прапалены ў некалькіх месцах. Епіскап убачыў Генрыха, узняўся з зямлі, радасна сказаў:
— Дорпат ляжыць каля нашых ног. Чуеш, сын мой? Мы перамаглі! Эстонія наша!
— А дзе кароль Вячка? Прывялі яго сюды з вяроўкай на шыі? — перарваўшы епіскапа, запытаўся бледны Генрых.
— Вячка загінуў,— шырока ўсміхнуўся Альберт і перахрысціўся. — Вячка ляжыць каля забаролаў. Мы перамаглі.
— Ён перамог! Ён перамог! — раптам закрычаў Генрых і з ліхаманкавым бляскам у вачах пачаў бегаць каля алтара. Альберт з вялікім здзіўленнем паглядзеў на яго, падышоў да свайго любімага вучня, паклаў яму руку на лоб, сказаў з бацькоўскай цеплынёю:
— Табе кепска, сын мой? Ідзі адпачні і працягвай пісаць хроніку. Няхай нашчадкі даведаюцца аб нашай перамозе і праславяць нас.
