XV а
Бабровая гаспадарка. - Неспадзяваная небяспека. - Збаўцы-ворагі. - Чужыя гаспадары. - Рэшткі ад чужога стала. - Сур'ёзная памылка. Такім чынам высветлілася, што ў бліжэйшыя дні няма чаго спадзявацца на вызваленне. Некалькі часу яны маглі пра гэта не думаць. А запас спажывы дазваляў ім дні са два адпачыць. Гэтае становішча скарыстаў Віктар і прапанаваў, не адкладваючы, на другі ж дзень, ісці наглядаць баброў.
- Толькі, брат, запасіся цярплівасцю! - папярэдзіў ён. - Бо прыйдзецца сядзець і не варушыцца, можа, некалькі гадзін. Абяцаеш?
- Ды ўжо ж! - адказаў Мірон, бо ён і сам цікавіўся не менш за свайго таварыша.
Падышлі яны так ціха, што нават не спудзілі бабра, які нешта майстраваў на сваёй хаце. Аднак, калі хлопцы пачалі масціцца на сваім месцы, бабёр даў нырца і знік.
Хутка з вады зноў высунулася тупая, круглая галава. Праз хвіліну - другая, трэцяя. Двое падышлі да пачатага дрэва і ўзяліся за працу. Якія яны былі смешныя, нязграбныя! Хвост шырокі, нібы рыдлёўка, і пакрыты не поўсцю, а нейкай лускай. Пальцы задніх ног злучаны плеўкай, як у гусей. На пярэдніх жа пальцах плеўкі няма, затое кіпцюры вострыя, а на другім пальцы нават падвойныя. Густая бураватая поўсць аж блішчыць на сонцы.
Двое «дрывасекаў» сталі з абодвух бакоў на заднія лапы, абаперліся яшчэ на хвасты і ўзяліся за працу так, што толькі трэскі пасыпаліся. Трэці зноў палез на сваю хату, чацвёрты пачаў цягнуць з берага дрэўца таўшчынёю з руку чалавека. Цяжкая праца! Таргане крыху - і адпачывае. Яму на дапамогу прыйшоў новы таварыш.
З захапленнем наглядалі хлопцы гэты малюнак.
Тым часам дрэва хіснулася, храснула. «Дрывасекі» адскочылі ўбок, а рэшта баброў кінулася ў ваду.
- Слухай! Яны ж могуць прыстукнуць нас! - з жахам прашаптаў Мірон.
Віктар і сам гэтага баяўся. Ён пільна прыглядаўся, у які бок думае валіцца дрэва, але пакуль што пазнаць было нельга. Дрэва патрэсквала і хісталася. Бабры падскочаць, грызануць і зноў адскочаць. Але падгрызалі яны з боку вады, або, лепш сказаць, грэблі.
- Яно павінна туды паваліцца, - прашаптаў Віктар.
Аднак поўнай упэўненасці ў гэтым не магло быць. Хлопцы рызыкавалі. Толькі вострая цікавасць і запал утрымлівалі іх на месцы.
Вось ужо дрэва хіліцца на той бок. Храснула апошні раз і са страшэнным трэскам шаснула на грэблю.
Ад гэтага шуму нават «дрывасекі» схаваліся ў ваду.
- Але ж малайцы! - з захапленнем прамовіў Мірон. - Такая драбната, а гэткае дрэва звалілі!
- Ціха! Паглядзім, што далей будзе, - прашаптаў Віктар.
А далей... далей адбылося нешта ўжо зусім неспадзяванае. У лесе пачуліся галасы і сярод дрэў мільганулі... два чалавекі!
- Людзі! - радасна крыкнуў Віктар і хацеў быў ускочыць.
Пазней Мірон зусім не мог прыпомніць і растлумачыць, што з ім тады здарылася. Памятаў толькі, што ў яго галаве, нібы маланка, мільганула слова «недакурак», і ён люта сцяў зубы, схапіў Віктара за плячо і прасіпеў:
- Не рухайся! Пачакай!
Віктар апусціўся і заціх. На іх шчасце, толькі што паваленае дрэва заглушыла голас Віктара. Людзі нічога не пачулі, падышлі і спыніліся каля таго стажка, на які ўчора ўзлазілі хлопцы.
Адзін з незнаёмцаў быў высокі, дужы, гадоў пад пяцьдзесят чалавек, з чорнай стрыжанай барадой і густымі чорнымі вусамі, якія апускаліся ўніз, як у маржа. Пад густымі бровамі глыбока сядзелі вузкія вочы, якія надавалі яму люты выгляд. На ім была кароткая шэрая, з грубага сукна, світка і высокія паляўнічыя боты, запэцканыя ў балоце да каленяў. За плячыма вісела стрэльба.
Яго таварыш быў маладзейшы і меў больш «гарадскі» выгляд. Высокі, тонкі, голены. На ім таксама былі высокія боты, а замест світкі - парусінавая накідка. Стрэльбы ў яго не было.
Кідалася ў вочы, што абодва наогул былі вельмі запэцканыя ў балота.
- Вось якое дрэва звалілі, - заўважыў малодшы.
- Гэткім чынам яны маглі разбурыць нашу хатку, - сказаў чорны. - Вось нарабілі б бяды.
- А яны тут былі? - запытаўся першы.
- А ліха іх ведае! Пакуль што, як бачыш, слядоў не відаць.
- Дык усё ж, нарэшце, як вырашым гэтую справу? - звярнуўся малады да свайго спадарожніка.
- І сам не ведаю, - задумаўся старэйшы. - Можа, дай Бог, яны самі загінулі.
- А калі не?
- Тады, мусіць, трэба ім дапамагчы, - крыва ўсміхнуўся чорны.
«Гэта ж, відаць, пра нас ідзе гутарка! - падумаў кожны з хлопцаў. - Але завошта? Што мы ім зрабілі?»
Яны зірнулі адзін на аднаго, але не паварушыліся. Справа была такая незразумелая і недарэчная, што хлопцы не хацелі верыць сваім вачам і вушам і чакалі, што зараз усё высветліцца.
- Кепска атрымліваецца, - казаў тым часам малодшы. - Калі яны выйдуць адсюль, дык усюды раструбяць аб гэтым кутку. Палезуць розныя вучоныя, возьмуць пад ахову гэтых баброў. Пачнуць пісаць у газетах. Да гэтага часу толькі ляснік адзін раз, узімку, наведваўся сюды, а тады кожны палезе. І нам прыйдзецца развітацца з гэтым надзейным прытулкам.
- Я ж і кажу, - буркнуў чорны.
- Але ж, з другога боку, яны нам зусім непатрэбныя.
- Чаго там шкадаваць савецкае насенне! - бліснуў вачыма чорны. - Нічога, акрамя карысці, не будзе, калі загінуць два бальшавіцкія гадаванцы.
- І то праўда, - уздыхнуў малады. - Наша справа важней за гэтых двух малакасосаў. А колькі нашага брата гіне ад іх! Хай не соваюць свой нос куды не трэба. Дзе яны цяпер?
- Там, каля возера.
- Значыцца, зробім такім чынам: яны, вядома, надзвычай будуць рады, калі ўбачаць нас; мы возьмемся іх вывесці, а там...
- Гэта зручна яшчэ і з другога боку: калі што якое, дык будуць думаць, што яны самі загінулі ў балоце, - дадаў чорны. - Можа, паглядзім цяпер, ці ўсё ў парадку?
- Потым паспеем, спачатку скончым гэтую справу, - адказаў малады.
Яны абмінулі грэблю і накіраваліся ў той бок, дзе была стаянка хлопцаў.
Крокі і шолах даўно ўжо сціхлі, а хлопцы ўсё яшчэ ляжалі ў сваёй засадзе і не дыхалі.
- Слухай! - дрыжачым шэптам сказаў Віктар. - Скубані мяне за бок: можа, я сплю.
- Абодва разам не могуць бачыць адзін сон, - сказаў Мірон. - Гэта дзікая праўда. Што будзем рабіць? Ці ўцякаць, ці сядзець тут?
Віктар падумаў і сказаў:
- Гэта, мусіць, усё роўна: ці тут хавацца, ці дзе-небудзь. Абы толькі не трапіць ім на вочы.
- Шукаць яны нас не будуць, - заўважыў Мірон.
- Чаму так? - здзівіўся Віктар. - Якраз і будуць шукаць.
- Ты чуў, што яны казалі? - разважліва сказаў Мірон. - Мы ж іх сустрэнем з радасцю. Так яно і павінна было б быць. А калі мы іх не сустрэнем?
- Тады яны будуць нас шукаць.
- Так, ды не гэтак. Будуць крычаць, клікаць нас, нават страляць, каб мы самі прыйшлі да іх. Не могуць жа яны падумаць, што мы наўмысля хаваемся ад іх. Яны ж нашы «збаўцы».
- Але, - усміхнуўся Віктар.
- Калі мы не адгукнемся, то яны падумаюць, што мы загінулі. А шукаць, як уцекачоў, яны не павінны, не маюць падставы.
Гэтае разважанне крыху супакоіла абодвух. Іх задачай было толькі, як кажуць, сядзець і не рыпацца і такім чынам дачакацца, пакуль ворагі пойдуць з вострава.
Праз некаторы час сапраўды пачуўся стрэл.
- Клічуць нас! - засмяяліся хлопцы.
Пачуўся новы стрэл ужо ў другім месцы. Праз некаторы час данесліся крыкі. Крыкі то набліжаліся, то аддаляліся: відаць, бандыты хадзілі па ўсім лесе.
Нарэшце галасы пачалі набліжацца да хлопцаў, пачуўся хруст, і абодва чалавекі зноў выйшлі да грэблі.
- Мусіць, яны ў гэтым баку, - казаў адзін з іх.
- Усё ж такі дзіўна, што яны не адгукаюцца, - прамовіў другі. - Не можа быць, каб нашыя стрэлы і крыкі не былі чутны.
- Пагукаем яшчэ тут. Калі няма, значыцца, няма.
- Ці не маглі яны як-небудзь выйсці?
- Апрача таго месца, прайсці нідзе нельга, нават у самае сухое лета, - чуўся голас чорнага. - Куды б яны ні сунуліся, усюды загінуць.
- А можа, якім-небудзь чынам даведаліся пра наш шлях?
Чорны дзядзька гучна засмяяўся:
- А ты сам упэўнены, што пройдзеш цяпер адзін?
- Не вельмі. У такім разе, можа, нам і не трэба будзе турбавацца?
- Дай Бог.
І яны на вачах у хлопцаў зноў пачалі страляць і гукаць:
- О-о-го-го! Сюды-ы!..
Хоць і не да смеху было нашым хлопцам, але яны не маглі не ўсміхнуцца.
- Вось дабрадзеі знайшліся, каб яны хутчэй самі ўтапіліся! - сказаў Мірон, калі людзі адышлі.
- Гэтага мала, - злосна прамовіў Віктар. - Хоць тры гады буду сачыць, але аддам іх пад расстрэл. Пойдзем дахаты, хай яны там блукаюць.
- Ох! - прастагнаў Мірон. - Усё цела здранцвела: мусіць, гадзін пяць ляжалі нерухома.
І яны пайшлі да стаянкі. Ззаду чуліся крыкі і стрэлы іхніх «дабрадзеяў». Хоць хлопцы і не баяліся, што ворагі зараз будуць іх шукаць, але ўвесь час адчувалі небяспеку.
- Горш за ўсё, што агню нельга раскладаць, - казаў Мірон. - Калі яны вернуцца ды ўбачаць, што вогнішча нехта падправіў, дык адразу здагадаюцца, што мы тут. А агонь тым часам можа згаснуць.
- Падсунем тоўстыя кавалкі пад попел, можа, не звернуць увагі, - параіў Віктар.
- А што, калі заўважаць? - непакоіўся Мірон. - Ад гэтага можа залежаць наша жыццё.
Падумалі-падумалі і парашылі лепш рызыкнуць агнём, чымся жыццём.
- Можа, небяспечна кратаць і нашу спажыву? - сказаў Віктар. - Таксама могуць заўважыць.
- І гэта праўда, - згадзіўся Мірон. - Вось дурное становішча: глядзець на сваю ўласную ежу, галадаць і не мець права крануць яе.
