Смаленскае Княства
Крывiцкi горад на Дняпры
Нашы далёкiя продкi-крывiчы стварылi, апрача Полацкага, яшчэ адно моцнае княства — Смаленскае. Сталiцаю ў ім быў старажытны горад Смаленск. Першыя паведамленнi пра яго летапiсцы зрабiлi ў 862 годзе.
Гэта значыць, што Смаленску амаль 1150 гадоў. Узростам яго можна параўнаць толькі з бацькам беларускіх гарадоў — Полацкам.
Смаленцы збудавалi свой горад на берагах Дняпра. Тут скрыжоўвалiся водныя гандлёвыя шляхi, якiя iшлi па Дняпры, Волзе i Дзвiне. Размешчаны ў такім надзвычай выгодным месцы горад хутка рос і багацеў.
У мiрны час жыхары Смаленска займалiся гандлем i разнастайнымi рамёствамi. Калi ж на іхні горад нападалi ворагi, смаленцы ператваралiся ў мужных i спрытных ваяроў, якія, не шкадуючы жыцця, баранілі родную зямлю.
Паступова Смаленск аб'яднаў навакольныя гарады i землi. У Смаленскае княства ўваходзiлi Ворша, Копысь, Крычаў, Амсцiслаў, Прапошаск (цяпер ён называецца Слаўгарадам), Таропец, Рослаў, Дарагабуж, Ельня.
На захадзе Смаленская зямля межавала з Полацкiм, а на поўднi — з Тураўскiм i Чарнiгаўскiм княствамi.
Князi Расцiслаў i Раман
Сваёй найвышэйшае моцы Смаленскае княства дасягнула пад час уладарання Расцiслава Мсцiславiча. Ён стаў князем у 1127 годзе i кiраваў дзяржавай болей за трыццаць гадоў.
Усходняя мяжа Смаленскага княства праходзiла тады па сярэднiм цячэннi ракi Масквы.
За князем Расцiславам у Смаленску былi пабудаваныя некалькi каменных храмаў. Найбольш старажытны з iх — царква Пятра i Паўла, якая добра захавалася да нашых дзён.
Князь Расцiслаў добра разумеў, што ягонай краiне трэба адукаваныя людзi. Ён заснаваў у сталiцы сваёй зямлi навучальню, якая давала такiя добрыя веды, што яе называлi акадэмiяй. У Смаленску ды iншых гарадах княства дзецi вучылiся ў школах. Адукаваныя манахi пiсалi i перапiсвалi кнiгi. Пры манастырах былі майстэрні, дзе малявалі абразы.
Пасля Расцiслава княжыў ягоны сын Раман. Ён любiў чытаць i сабраў багатую бiблiятэку.
Князь Раман, беручы прыклад з бацькi, адчыняў школы i запрашаў у сваё княства замежных вучоных. Ён аддаваў на асвету столькi сродкаў, што, калi памёр, смаленцы мусiлi збiраць грошы на пахаванне свайго князя.
Клiм Смаляцiч
У Смаленску на пачатку XII стагоддзя нарадзiўся знакаміты асветнік Клiм Смаляцiч. Ён вучыўся ў Канстанцiнопалi i мог застацца ў гэтым багатым i славутым на ўвесь свет горадзе. Аднак Смаляцiч вярнуўся на Бацькаўшчыну, каб несцi веды свайму народу.
Спачатку ён жыў у адным з манастыроў. Але неўзабаве гэты высокаадукаваны манах, дзякуючы падтрымцы князя, стаў кiеўскiм мiтрапалiтам — кiраўнiком хрысцiянскай царквы на ўсiх тагачасных землях усходнiх славянаў.
Клiм Смаляцiч выдатна ведаў творы Гамэра, Арыстоцеля, Платона ды iншых старажытнагрэцкiх i старажытнарымскiх пiсьменнiкаў i вучоных. Ён i сам быў выдатным пiсьменнiкам i фiлосафам.
Да нас дайшоў, на жаль, толькi адзiн твор Смаляцiча, але i гэтага дастаткова, каб ацанiць яго лiтаратурны талент, дасцiпнасць, вастрыню i глыбiню думкi. Летапiсцы назвалi Клiма Смаляцiча кнiжнiкам i фiлосафам, якiх нашая зямля раней не мела.
Разам з Еўфрасінняй Полацкай і Кірылам Тураўскім ён стаў адным з найадукаванейшых людзей таго часу не толькі на беларускай зямлі, але і ва ўсёй Еўропе.
Клiм быў таксама надзвычай таленавiты настаўнiк. Найбольш вядомым яго вучнем i паслядоўнiкам стаў Аўрам Смаленскi.
Аўрам Смаленскі
Аўрамавымі бацькамі былі багатыя і знатныя людзі. Пасля іхняй смерці Аўрам раздаў сваю маёмасць манастырам, цэрквам ды бедным людзям, а сам пастрыгся ў манахі.
Жывучы за манастырскімі сценамі, ён сабраў вакол сябе гурток адукаваных і адданых сваёй справе землякоў-кніжнікаў. Аўрам і ягоныя аднадумцы перапісвалі і распаўсюджвалі кнігі.
Вучоны смаленец клапаціўся пра тое, каб яны былі зразумелыя кожнаму пісьменнаму чалавеку. Дзеля гэтага ён тлумачыў незразумелыя словы, упрыгожваў кнігі малюнкамі.
Глыбокія веды дазвалялі Аўраму чытаць напісаныя на грэцкай і лацінскай мовах кнігі старажытных пісьменнікаў і філосафаў. Ён і сам займаўся літаратурнай творчасцю.
Шмат зрабіў Аўрам для росквіту і славы заснаванай князем Расціславам акадэміі. Вучоны рупліва збіраў кнігі для яе бібліятэкі. Ён спрыяў прыезду ў Смаленск адукаваных людзей з іншых земляў.
Слава пра Аўрама разнеслася далёка ад роднага горада. Нашыя прадзеды захаплялiся ягоным красамоўствам ды абразамі, якія ён маляваў. Аўрам, як i знакамiты Кiрыла Тураўскi, пакiнуў нашчадкам мудрыя «Словы» i павучанні.
У Аўрама Смаленскага было шмат непрыяцеляў, якія зайздросцілі ягонай адукаванасці і разнастайным талентам. Зайздроснікі падбухторвалі легкаверных гараджанаў кінуць Аўрама ў турму або нават утапіць ці спаліць яго.
Ліхія людзі дамагліся суду над асветнікам. Разам з двума вучнямі яго ўзялі пад варту і трымалі за кратамі. Але ўсе абвінавачанні на судзе рассыпаліся. Князь і вяльможныя смаленцы прызналі вучонага нявінным.
Пасля заканчэння свайго зямнога шляху Аўрам Смаленскі, як і Еўфрасіння Полацкая, быў абвешчаны святым.
Меркур-абаронца
Беларусы шануюць памяць яшчэ аднаго знакамiтага смаленца. Ён жыў прыкладна праз сто гадоў пасля Клiма Смаляцiча, у першай палове XIII стагоддзя.
Тады на славянаў i на iншыя еўрапейскiя народы напалi моцныя бязлiтасныя ворагi — мангола-татары. Яны захапiлi расейскія i ўкраiнскiя княствы i наблiзiлiся да Смаленска.
Напiсаная ў той час «Аповесць пра Меркура Смаленскага» так апавядае пра далейшыя падзеi.
У горадзе жыў чалавек, якi вылучаўся глыбiнёю i шчырасцю сваёй веры. Клікалі яго Меркур.
Калi ў 1239 годзе ў смаленскiм наваколлi з'явiлiся мангольскiя заваёўнiкi, Багародзiца паслала царкоўнага вартаўнiка з весткаю пра гэта да Меркура i загадала яму рыхтавацца да бiтвы.
Меркур памаліўся, надзеў кальчугу, узяў востры меч і развітаўся з родным домам. Ён не ведаў, ці вернецца, бо чужынцаў было значна болей, чым смаленцаў.
Варожае войска спынілася за 25 вёрстаў ад Смаленска перад вялікім балотам, на мясціне, якая называлася Даўгамосцем. Частка мангола-татараў перабралася па дзевяцівярстовай грэблі цераз багну і ўжо была гатовая напасці на горад.
«Аповесць пра Меркура Смаленскага» апавядае, што з дапамогаю Багародзiцы яму ўдалося незаўважна пранiкнуць у стан татараў i забiць мечам самога iхняга ваяводу-волата, а таксама шмат іншых захопнікаў.
Астатнiя татары, прачнуўшыся ўраннi i ўбачыўшы ўсё гэта, перапоўненыя лютасцю рушылi на Смаленск. Каля гарадскiх муроў ворагаў сустрэў Меркур з войскам. Сам герой загiнуў у жорсткай сечы, але чужынцы былi разбiтыя.
Правадыр мангола-татараў хан Бату, даведаўшыся пра перамогу смаленцаў, не наважыўся iсцi на горад i адступiў ад Даўгамосця.
Жыхары Смаленска пахавалi свайго абаронцу Меркура з вялiкай пашанаю. Над дамавiнаю героя павесiлi ягоную зброю — дзiду i шчыт. Царква далучыла Меркура да лiку святых.
Пазней, праз шмат гадоў пасля гэтых падзеяў, мангола-татары яшчэ некалькі разоў спрабавалі паняволіць Смаленскую зямлю. Ды смаленцы, натхнёныя прыкладам Меркура, мужна і самаахвярна баранілі родны горад.
Не дамогшыся поспеху, ворагі спаганялі сваю злосць на навакольных вёсках. Але Смаленск так і застаўся няскораным.
Дзякуючы мужнасцi вядомых i безыменных нашых продкаў беларускiя землi не трапiлi ў мангола-татарскую няволю, як гэта здарылася з расейскімі і ўкраінскімі княствамi.
Пытаннi i заданнi
Падлiчы, колькi гадоў Смаленску.
Якiя гарады ўваходзiлi ў Смаленскае княства?
Што ты даведаўся пра князя Расцiслава i ягонае княжанне?
Якую памяць пакiнуў па сабе князь Раман Расцiславiч?
За што мы памятаем i шануем Клiма Смаляцiча?
Раскажы пра вучня Смаляцiча — Аўрама Смаленскага.
Якія пакуты давялося цярпець Аўраму Смаленскаму?
Хто такi Меркур Смаленскi?
Раскажы, як ён баранiў родны горад ад ворагаў.
10. Чаму Аўрам i Меркур Смаленскiя абвешчаныя святымi?
11. Чаму беларускія землі не трапілі ў мангола-татарскую няволю?
